తెలంగాణ సామెతలు............

దేశమొక్కటైనంత మాత్రాన, జాతి ఒక్కటి అయినంత మాత్రాన సంస్కృతి ఒక్కటి కావాలని లేదు. విభిన్న సంస్కృతులు ఒకే జాతిలో ఉన్న తెలుగు జాతి అంతటా ఒకే సంస్కృతి లేదు. 
సంస్కృతి ప్రాంతీయతతో ప్రత్యేకతను సంతరించుకుంటది. ఇది కులం, కుటుంబంతో వైయక్తింగా అంటి పెట్టుకొని ఉంటది. అందువల్లే మన దేశంలో అనేక జాతులు...భిన్న భిన్న సంస్కృతులు పరంపరాగతంగా అల్లుకుని ఉన్నయి. అయితే, కాలాల్లో మార్పువల్ల జన జీవనంలో కొత్త మార్పు కూడా సంభవమే. అందువల్లే మనం దాన్ని ‘ఆధునిక సంస్కృతి’ అంటున్నం. ఇదంతా ఎందుకంటే, ‘తెలంగాణ సంస్కృతి’ ప్రత్యేకత గల సంస్కృతి అని చెప్పటానికే.

మన సంస్కృతి పల్లె సంస్కృతి. పసిపాప సంస్కృతి. మోసం, ద్వేషం, అంటే గిట్టని సంస్కృతి. అందువల్లే తెలంగాణ వెనుకబడింది. అయినా, ఆత్మగౌరవం ఏ కోశానా కోల్పోలేదు. అదీ విశేషం. అంతెందుకు? నిజాం ప్రభువునే ఎదిరించి నిలువరించిన జాతి మనది. అంతే కాదు, జీవన సంస్కృతిని అత్యంత ప్రాణవూపదంగా కాపాడుకుంటున్న సంస్కృతీ మనది. అందుకు చక్కని ఉదాహరణ బోనాలు, బతుకమ్మ పండుగలు.

మనం కష్టాన్ని చెప్పుకోవటానికి సిగ్గుపడం. శ్రమ చేయటానికి వెరువం. ఆరు గాలాలు కష్టపడటం తెలంగాణ సగటు మనిషితత్వం. ఇక్కడి జానపదాలు కృషీవలుర చెమట బిందువుల నేపథ్యం కలిగినవి. అందుకు మన సామెతలే నిలు నిదర్శనం.
సామెతలు నిర్లక్ష్యానికి గురైన సాహితీ ప్రక్రియ. బహుశా ఇది జానపదుల సొత్తు కావటం వల్లనేమో నిర్లక్ష్యానికి గురైంది. మన పల్లీయుల బతుకు వెతుక్కుంటూ పోతే మన పూర్వీకుల మూలాలు, చరిత్ర బయట పడతాయి. సామెతల్లో నూటికి తొంభై పాళ్లు కష్టజీవులే కనిపిస్తారు. అవి వాళ్ల సమిష్టి సంపదలు.
నోరు తెరిస్తే సామెత. పాట పాడినా, ఆట ఆడినా అది సామెత రూపంలో నిలువాల్సిందే. పండగలు- పబ్బాలు, రుతువులు- వర్షాలు, జాతరలు- కొలుపులు, ఊరేగింపులు. పెండ్లి, చదువు, నమ్మకం, చావు-అన్నిటినీ సామెతల్లో భద్రపరచి, మనకంటూ ఓ సంప్రదాయం, సంస్కృతి ఉందని గుర్తు చేసారు మన పూర్వీకులు.

‘పొట్టకైనా బట్టకైనా బూదేవే’ అని నమ్ముకుంటారు మన పల్లెవాసులు. ‘కళ్ళమున్న నాల్గొద్దులు గంజి. అంగడున్న నాల్గొద్దులు ఉప్పు’ వంటి జీవితాలు మన తెలంగాణ జానపదులవి. భేషజాలు, ఆడంబరాలంటే మనకు గిట్టవు. వాటిని చీదరించుకుంటం. అందుకే ‘చేతికి గడియారం-ఇంట్లో పొడికారం’ అని మందలిస్తరు.

లౌక్యంగా మెదలాలని చెప్పేందుకు, ‘‘అడ్డ ‘జామీన్ల’కు పోతే తెడ్డు దెబ్బలొస్తయి’’ అని హెచ్చరిస్తరు. నిజాయితీ ముఖ్యం అన్న దృష్టితో, భక్తి విశ్వాసాలు కూడా మనస్ఫూర్తిగా ఉండాలని చెబుతారు. అందుకే, ‘బొమ్మకు మొక్కినా నమ్మకం ఉండాలే’ అన్న సామెత పుట్టింది. అందరి ప్రేమను, ఆదరాన్ని పొందాలనీ, అదే గొప్ప సంపద అని తలవడం మన నైజం. అందుకే ‘పదిమందిలో సావు పెళ్లితో సమానం’ అని చెబుతరు. అలాగే, మనని ఎవరైనా నిందిస్తే ‘పడ్డోని ప్రాప్తం చెడదు’ అనుకుంటూనే ‘రోసిందే రాశి కొస్తది’ అని ఓదార్చుతరు.

-ఇట్ల వందల, వేల సామెతలు మన తెలంగాణ ‘బతుకును’ పరిచయం చేస్తయి. అయితే, సామెతలన్నీ సొక్కం బంగారం కాదు. కుల వివక్ష, స్త్రీ వివక్ష గల సామెతలు కూడా ఉన్నాయి. అవి నేటి తరానికి అవసరం లేకపోయినా చారివూతక పరిశోధనకు మాత్రం అవసరం.

మనిషి సంఘజీవి. సంఘంలో తన వంతు జీవన విధానాన్ని తన కిష్టం ఉన్నా, లేకపోయినా అనుసరించక తప్పదు. తనకంటూ ఓ కుటుంబం ఏర్పడినప్పటి నుండి మనిషిలో అప్యాయత, అనుబంధం పెరిగిపోతాయి. కుటుంబ సభ్యులలో అప్యాయతానురాగాలు పెరుగుతయి. కుటుంబ పరిధిలో వేడుకులూ చేసుకుంటరు. అయితే, అవి నలుగురు నవ్వేటట్టు ఉండరాదని భావిస్తరు. ఆ క్రమంలో ఎన్నో సామెతలు జనించాయి. 

‘‘పిల్ల పుట్టక ముందే కుల్ల కుట్టినట్లు’’ అన్న సామెత ఉంది. తెలుసు కదా, ‘కుల్ల’ చిన్న పిల్లల తలను చలి నుండి కాపాడుతుంది. దాన్ని పిల్లలు పుట్టాక కుట్టించుకోవాలి. కానీ, పుట్టక ముందే కుట్టిస్తే ఎవరైనా వింతగ చూస్తరు. అందుకే ఏ పనైనా దాని యోగ్యతను బట్టి, సమయ సందర్భాన్ని బట్టే చేయాలనడానికి ఈ సామెత వాడుతరు. శిశువు పుట్టిన పదకొండో రోజు మనం ‘పురుడు’ జరుపుతం. ఆ రోజు కొందరు ‘అంగీకుల్ల’ తొడుగుతరు. ఇదే రోజు శిశువు చేతులకు, ‘నల్లపూసలు’ (‘దిష్టిపూసలు’ అనీ అంటారు) దారానికి కుచ్చి కడ్తరు. ఇవన్నీ మన కుటుంబ జీవితంలో అత్యంత సహజమైన భాగం. అందుకే, ఎవరైనా ‘అతి’కి పోయినా, కాని పని చేసినా, ‘పుట్టని పిల్లకు పూసలు కుచ్చినట్టు’ అన్న సామెత వాడుతరు.

సాధారణంగా పల్లెల్లో కుటుంబీకులంతా కష్టపడి సమిష్టిగా జీవిస్తరు. కొట్టుకుంటూ, తిట్టుకుంటూ ఉండద్దని గట్టిగా చెబుతరు. ‘‘గుద్దులాడే ఇంట్ల గుప్పెడు గింజలు ఉండవు’ అని సామెతగా చెప్పి హెచ్చరిస్తరు.
అట్లనే, ఆలుమొగల మధ్య తగవులు అప్పటిదప్పటికే అని చెప్పడానికి ‘ఆలుమొగుల పంచాయితీ, మంచమెక్కేటప్పటికే’ అనే సామెత చెప్పి నవ్వుతరు. ‘అద్దం మీద ఆవగింజ’ అన్న సామెత కూడా చెబుతరు. అవును మరి. అద్దం మీద ఆవగింజ నిలువదు, జారిపోతుంది. 

మనసులు కలిస్తేనే సంసారం సాఫీగా సాగుతదని చెప్పడానికి కూడా సామెతలున్నయి. ‘గతి లేని సంసారం సెయ్యచ్చు గాని సుతి లేని సంసారం చెయ్యలేం’ అంటరు. అట్లనే, కుటుంబసభ్యుల మధ్య సఖ్యత లేకుంటే విడిపోవటమే మంచిదని చెప్పడానికి ‘పొత్తుల సంసారం పిత్తుక సచ్చె’ అని కొంచెం మోటుగా అంటరు. ఇగ, వేరుపడితే మంచి గుంటదని చెప్పడానికి ‘ఏరు పడితే మేలు మొగుడా’ అన్న సామెతతో సాధిస్తరు కొందరమ్మలు.

ఇక మొగొల్ల సంగతి. ‘‘నిత్తె బోరెలు సేత్తే నిన్నేందుకు కొడ్తనే పెండ్లామా’’ అన్నట్టు ఉంటది. అంతేనా, తాగుడు... వచ్చుడు... గుద్దుడు మీదికెల్లి...‘కలిగితే సేయిస్తగని కల్లుకు రెండు పైసలిమ్మనె’ అన్న సామెత చెప్పుకుంటరు.

కుటుంబంలో అందరికీ ఒకరిపట్ల ఒకరికి ప్రేమాభిమానాలు, గౌరవాభిమానాలు ఉంటయి. తల్లి, తండ్రి, అన్న, వదిన, తాత, అవ్వ- అందరి మీద గౌరవం ఉంటది. వాళ్ల ఆధిక్యతను అందరూ గౌరవిస్తారు. తల్లి తల్లిని, తండ్రి తల్లిని కూడ అవ్వలు, ముసలవ్వలు అంటరు. ‘ఇంటికి అవ్వ కొలతకు తవ్వ’ అన్నది సామెత. ‘తవ్వ’ ఓనాడు ధాన్యం కొలిచే వారింట ముఖ్యమైన కొలత పాత్ర. చెక్కతో, ఇనుముతో చేస్తారు. తవ్వెడు, మానెడు, కుంచెడు, బుడ్డెడు ఇవి నాడు తెలంగాణ రైతింట వినిపించే కొలత మాటలు.
‘అవ్వ’ను తెలంగాణలో ‘అమ్మ’ అని కూడా అంటరు. అట్లే, పేదింటి ప్రేమ పిలుపు ‘అవ్వ’. ఇక సామెతల్లో ‘తల్లి మనసు ఎన్న, బిడ్డ మనసు రాయి’ అంటరు. అంతేకాదు, ‘తల్లి లక్కసుంటిది, బిడ్డ బెడ్డసుంటిది’ అని కూడా సామెత.

తల్లి ప్రాముఖ్యం ఒట్టి పొడి మాటలు కాదు...కడుపు చించుకొని రావాలె, ఇగో ఇక్కడ చూడండి... ‘తల్లి పోయిన్నాడే. తనువు కూడా పోయింది’ అని సామెత. అట్లే, ‘ఏనుగంత తండ్రిపోయినా, ఏకుల గుల్లంత తల్లుండాలే’ అంటరు. ‘తల్లి లేని పిల్ల దయ్యాలపాలు’ అని చెప్తరు. ‘కంచె లేని చేను, తల్లి లేని పిల్ల’ అనీ కూడా అంటరు. అంతేకాదు, ‘ఆయాల మీద వదలకుండి అమ్మలూ’ అని వేడుకోవడమూ ఉన్నది. ‘తంవూడిపోతే తరం పాయె’ అని కూడా చెప్పుకుంటరు. 

కుటుంబ పోషణకే కాదు, పిల్లల సంరక్షణకు కూడా మొగవాని అవసరం ఇంట్ల ఎంతగానో ఉంటది. అందుకే, ‘వాన ఉంటే కరువు, పెనిమిటుంటే పేదరికం లేదు’ అని చెప్తరు. 
ఇక, పిల్లల గురించి. అవును. కుటుంబ సంతోషం పిల్లలే కదా! వాళ్లతోనే ఇంటికి కళ. అందుకే ‘పిల్లలు లేనిల్లు పీరిల కొట్టం’ అన్నరు. 

ప్రతి కుటుంబంలో మొగ పోరగాళ్లు పుట్టాలని సాధారణంగా ఆశపడుతరు. అందుకే ‘మొగోల్లు ఉన్న ఇల్లు మోదుగుల వనం’ అంటరు. ‘ఏలెడు మొగోడుంటే ఏలు కాసర’ అనుకుంటరు. మగ పిలగాడు పనికి పోతడని...ఆర్థిక అవసరాలకు అక్కరకొస్తాడని భావించడమే ఇటువంటి సామెతలకు మూలం.
ఇల్లు అన్నప్పుడు కలహాలు కూడా తప్పవు. కారణాలు చాలా ఉంటయి. ఇందులో తోటి యారాళ్ల మధ్య పోటీ, అత్త కోడళ్లకు ఆధిపత్య పోరు మామూలే. ‘తోటి యారాలు తొడ గోసుకుంటే, తాను మెడ గోసుకున్నట్లు’, ‘తోటి యారాలు సరిగె పెట్టుకుంటే, తాను బరిగె పెట్టుకున్నట్లు’ వంటి సామెతలున్నయి. ‘సరిగె’ అంటే ఆభరణం. బరిగె అంటే కట్టెపుల్ల. 

ఇండ్లలో ఆస్థి పంపకాలు, డబ్బు వ్యవహారాలు కూడ కొట్లాటలకు దారితీస్తయి. అందుకే. ‘యారాలు చిన్నదైతే పాలు చిన్నదా’ అని అడుగుతారు, అలుగుతరు.

కొందరు మొగ మహారాజులు భార్య చనిపోతే రెండవ పెండ్లి చేసుకుంటరు. అప్పుడు పిల్లలకు సవతి తల్లి వస్తుంది. వాళ్లల్లో కొందరు మంచివాళ్లు ఉండకపోవచ్చని... ‘చచ్చిందాని పిల్లలు, వచ్చిందాని కాళ్ల కింద’ అని హెచ్చరించిన్రు.

పిల్లల సంగతి ఏందోగని, మొగునికైతే మస్తు సంబురం. మొదటి భార్య ఉంటే ఆమెకు నిత్య నరకం. అందుకే ‘అయ్యకు పెండ్లి సంబురం, అమ్మకు సవతి సంకటం’ అన్న సామెత పుట్టింది. ఇటువంటి సామెతల ద్వారా మొగ మహారాజు మనస్తత్వం చక్కగ తెలియజెప్పిండ్రు మన పెద్దలు.
ఇక, బావ వరుసయ్యె మొగోళ్ల కత సూడుండి. ‘బావా అని చూడబోతే, రావా అని కొంగు పట్టుకున్నాడట’. చూసిన్రా, ఎంత ‘బద్మాష్’లుంటరో! 

ప్రతి ఇంటా మేనమామలు మంచోళ్లుండాలే అని అనుకుంటరు. పిల్లలకు మేనమామ పోలికలు వస్తయని కూడా అంటరు. ఇగ అల్లుండ్ల కత గిట్లుంటది: ‘అల్లుడంటే వంకర తాడు నిలవడ్తది’ అన్నది సామెత. అత్తింట అధికారం చెలాయించే అల్లుళ్ల పెత్తనం గురించి సామెత చెబుతూ, ‘అల్లుని మంచితనం పొల్లు దంచిన బియ్యం ఉండవని’ ఖచ్చితంగా చెప్తరు. అల్లుళ్లు తమ మర్యాద కాపాడుకోవాలని, దానివల్ల అత్తింట విలువ పెరుగుతుందని ‘అల్లునికి బెట్టు ఇల్లాలికి గుట్టు’ అన్న సామెతను కూడా చెప్పిండ్రు.

వట్టి అల్లుడి సంగతి గిట్లుంటే ఇగ ఇల్లిటం (ఇల్లరికం) అల్లుని కత చెప్ప వశం కాదు. ఓ అమ్మో ‘ఇల్లిటం అల్లుడు ఇంటిల్లిపాదికి మొగుడు’ అని సామెత. ఎవరికైనా బావమరదులు ఉంటే కావల్సినంత హుషారు. అందుకే, ‘బండెడు ధనమిచ్చినా బామ్మర్ది లేని చుట్టరికం వద్దు’ అంటరు.

ఇట్లా ఒక్క కుటుంబం గురించి రాస్తేనే ఎన్నో సామెతలు....ఒక్క మాటలో చెప్పాలంటే కుటుంబంలో ఏ ఒక్కరినీ వదలకుండా సృష్టించిన ఈ సామెతల్ని పరిశీలిస్తే తెలంగాణలో గ్రామీణ కుటుంబం ఎంత ఆప్యాయతతో వర్ధిల్లుతున్నదో తెలుస్తది.

ఇక చుట్టాలు.. వాళ్ల గురించి కూడా ఎన్నో సామెతలున్నయి. అది ఎవరి ఇల్లయినా సరే, చుట్టాలు మూడ్రోజులు దాటి ఉండకూడదట. అట్లయితేనే మర్యాదకు లోటు రాదట. అందుకే ‘మూవూడోజులైతే మురికి చుట్టం’ అన్న సామెతను చెప్పిండ్రు.

ఈ చుట్టాల్లో మాటలకే పరిమితమయ్యే వాళ్లూ ఉంటరు. వారివల్ల పెద్దగా లాభం కలుగదని చెప్పటానికి ‘చూడబోతే చుట్టాలు అడుగబోతే కోపాలు’ సామెత చెప్తది.

చుట్టాలలో కూడా ఎంతో కాలంగా కలిసివున్న చుట్టాలే మంచివాళ్లట. అందుకే ‘పాత చుట్టరికం, పాత చింతకాయ తొక్కు’ అన్నరు. (తొక్కు అంటే పచ్చడి) రుచిగలది, కమ్మగుంటది కదా!
కాపురాన్ని కాపాడుకోవాలని పెద్దలు పిల్లలను హెచ్చరించే విషయంలో కూడా సామెతలు చెబుతరు. ‘కొండంత కాపురం కొండేలతో చెడుతుంది’ అంటరు. పెద్దల హితవులు వినాలని, ‘పడచుల కాపురం చిదుగుల మంట’ సామెత ద్వారా చిలుకకు చెప్పినట్టు చెపుతున్నారు. 

ఇట్ల ఒకటని కాదు, మతం, కులవృత్తులు, వ్యవసాయం, విద్య, నమ్మకాలు, రాజకీయ ఆర్థిక వ్యవహారాలు గురించి ఎన్నో సామెతలున్నయి. ముందు ముందు వాటిని కూడా పరిచయం చేసుకుందాం.
ప్రతి కుటుంబంలో మొగ పోరగాళ్లు పుట్టాలని సాధారణంగా ఆశపడుతరు. అందుకే ‘మొగోల్లు ఉన్న ఇల్లు మోదుగుల వనం’ అంటరు. ‘ఏలెడు మొగోడుంటే ఏలు కాసర’ అనుకుంటరు.

కుటుంబంలో అందరికీ ఒకరిపట్ల ఒకరికి ప్రేమాభిమానాలు, గౌరవాభిమానాలు ఉంటయి. తల్లి, తండ్రి, అన్న, వదిన, తాత, అవ్వ- అందరి మీద గౌరవం ఉంటది. వాళ్ల ఆధిక్యతను అందరూ గౌరవిస్తారు. ‘ఇంటికి అవ్వ కొలతకు తవ్వ’ అన్నది సామెత.